Het vulkanische eiland Rapa Nui, gelegen midden in de Stille Oceaan, staat beter bekend als Paaseiland. In 1722 gaf de Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen deze naam aan het eiland, omdat hij het op Paaszondag ‘ontdekte’. De echte naam van het eiland is Rapa Nui. Rond 1150 arriveerden de eerste bewoners, een groep Polynesiërs onder leiding van Hotu Matu. Zij waren duizenden kilometers vanuit het westen gekomen in twee kano’s. Rapa Nui is namelijk één van de meest geïsoleerde plaatsen op aarde. Het dichtstbijzijnde onbewoonde eiland bevindt zich op 2.000 kilometer afstand en het dichtstbijzijnde bewoonde vasteland is Chili, 3.600 kilometer naar het oosten. De eerste bewoners van het eiland moeten dus enorm goede navigators zijn geweest.
Omdat Paaseiland zo geïsoleerd ligt (het is vijf uur vliegen vanaf Santiago), zijn de ticketprijzen hoog. Thuis had ik stiekem gekeken naar de prijs: 350 euro per persoon. Online had ik gelezen dat de last-minute prijzen wel kunnen stijgen tot 1.000 euro per persoon! Han en ik hadden daarom niet verwacht dat we het eiland zouden kunnen bezoeken tijdens deze reis. Maar anderhalve week geleden keken we tegen beter weten in toch naar de vluchtprijzen en tot onze verbazing wisten we een retourvlucht te vinden van 260 euro per persoon! Aangezien het ons een fascinerende bestemming leek en we nooit dichterbij zullen komen dan dat we op dat moment waren, besloten we de tickets te boeken en zeven dagen door te brengen op Paaseiland.
De meeste toeristen die met ons op Paaseiland waren, hadden de Chileense nationaliteit. De vliegreis van vijf uur reizen maakt de bestemming geschikt voor een korte vakantie. Deze vlucht vanaf de Chileense hoofdstad Santiago is de enige directe vlucht naar Paaseiland. Uit Europa moet je rekenen op minimaal 24 uur reistijd!
Het eiland is niet groot: de oppervlakte is slechts 164 km2, ongeveer even groot als Texel. Op de kaart is het niet meer dan een klein stipje in de oceaan. Tijdens de daling merkten we het: onder ons zagen we alleen maar water en zodra er land in zicht kwam, landden we. Op het vliegveld werden we opgewacht door een taxichauffeur namens ons hotel die ons begroette met een paarse bloemenkrans als cadeau. Het viel me daarna op dat overal op het eiland de prachtigste bloemen bloeiden.
Paaseiland staat het meest bekend om de eeuwenoude moai-beelden. In totaal zijn 887 van deze beelden op het eiland gevonden. Ze zijn gemaakt van vulkanisch gesteente afkomstig uit de oude vulkaan Rano Raraku. De moai werden direct uit de vulkaan gebeiteld. Op de oude werkplaats kregen we een beeld van dit proces, omdat er nog 397 onafgemaakte beelden liggen, in verschillende fases van creatie. Van sommigen is slechts het (enorme) hoofd zichtbaar. Het lichaam, dat twee keer zo groot is als het hoofd, zit onder de grond. Het lichaam werd bewust ingegraven om de moai rechtop te laten staan zodat de werklieden de achterkant van het hoofd konden maken. De grootste moai op de werkplaats heeft een lengte van bijna 22 meter!
Volgens onze gids duurde het één tot twee jaar voordat de Rapa Nui een moai voltooiden. Voltooide beelden waren gemiddeld 4 meter hoog en wogen 14 ton. Het is tot op de dag van vandaag onduidelijk hoe de Rapa Nui ze hebben verplaatst. Er bestaan verschillende theorieën, waaronder dat ze vervoerd zijn door buitenaardse wezens. De meest aannemelijke theorieën houden in dat ze rollend of ‘lopend’ zijn verplaatst, en deze zijn ook empirisch getoetst: beide methodes werken!
Het merendeel van de voltooide moai stond oorspronkelijk langs de kust, met de oceaan de rug toegekeerd. Recent overzoek toont aan dat ze waren gelokaliseerd op plekken waar zich een drinkbare zoetwaterstroom langs de kust bevond. Er is één uitzondering: een groep maoi’s genaamd Ahu Akivi staat niet aan de kust maar inlands en met hun gezichten gericht naar de oceaan. Deze beelden moeten de zeven Polynesiërs voorstellen die voorafgaand aan de eerste vestiging het gebied hebben verkend en het eiland hebben gevonden. Het voornaamste doel van alle moai was dan ook het openlijk vereren van de voorouders. De beelden stonden op een platform, een apu genoemd, waaronder de overblijfselen van de gedroogde lichamen van de overleden chiefs werden bewaard, maar de ruimte eronder werd tijdens oorlogen ook gebruikt als schuilkelder of bunker. Daarnaast waren de moai prestigeobjecten: ze lieten zien hoe machtig en georganiseerd een clan was.
Alle moai hadden oorspronkelijk ogen gemaakt van wit koraal en droegen een pukau, of knotje, op hun hoofd. De pukau’s werden gemaakt van rood gesteente afkomstig uit de oude vulkaan Puna Pau. Deze werkplaats wordt tegenwoordig een stuk minder druk bezocht door toeristen dan Rano Raraku, terwijl er toch nog circa 20 maoi-hoofddeksels op deze rode berg te zien zijn.
Alle maoi die tegenwoordig recht overeind staan, zijn gereconstrueerd. Volgens onze gids waren tegen het einde van de 17e eeuw, dus voordat de Europeanen kwamen, veel staande beelden neergehaald als gevolg van oorlogen tussen de clans op het eiland. Waarschijnlijk werden deze veroorzaakt door gebrek aan voedsel en grondstoffen. Tijdens deze oorlogen kwam zelfs kannibalisme voor…
De schaarste aan grondstoffen en oorlogen werden tot voor kort beschouwd als de hoofdredenen waarom de moai-creërende samenleving ten onder ging, maar volgens een recent wetenschappelijk artikel zijn deze factoren overschat. De interactie tussen de tien verschillende clans op het eiland bestond niet alleen uit oorlogvoering. De voltooiing en plaatsing van de moai verspreid over het hele eiland geeft volgens de onderzoekers aan dat de clans nauw samenwerkten en kennis uitwisselden.
In het artikel wordt het belang van Europese ziektes en slavernij benadrukt in de verklaring van de ondergang van de samenleving. Vanaf 1804 kwamen slavenhandelaren naar Paaseiland om veel inwoners te ontvoeren en tot slaaf te maken. In 1862 namen Peruaanse slavenhandelaren het grootste deel van de bevolking als slaaf gevangen! In Peru moesten ze guano winnen, onder andere bij de Islas Ballestas die wij aan het begin van onze reis hebben bezocht. In 1872 telde Paaseiland nog maar 111 inwoners. In 1885 werd de laatste moai omvergeworpen.
Europeanen toonden interesse in de omgegooide moai. Twintig moai werden van het eiland verwijderd en ‘geschonken’ aan verschillende staatshoofden. ’s Werelds bekendste musea pronken nu met dit erfgoed van Paaseiland. Zo stelt het British Museum een grote granieten moai tentoon, die thuishoort in Orongo, een voormalig ceremonieel dorp van de 19e-eeuwse birdman cult. Eenmaal per jaar hielden zij een wedstrijd waarbij de deelnemers naar het nabijgelegen eiland Motu Nui moesten zwemmen, naar verluidt haaien trotserend. Op het eiland moesten ze een vogelei bemachtigen en deze zonder te breken zwemmend terug naar het ‘vasteland’ vervoeren. We bezochten de overblijfselen van dit dorp, prachtig gelegen aan de ruige kust met uitzicht op Motu Nui en een ander klein eiland. De granieten moai die er oorspronkelijk stond is in 1868 verwijderd en ‘geschonken’ aan de Britse koningin Victoria. De inwoners van Paaseiland willen het terug, maar het is de vraag of dit gaat lukken. Andere moai staan onder meer tentoongesteld in het Louvre in Parijs en het Metropolitan Museum of Art in New York.
Vanaf 1956 werd een aantal omgevallen moai gereconstrueerd. De eerste die weer rechtop werd gezet was Ahu Ature Huki op het prachtige Anakena bountystrand. Een symbolische plek: volgens volkslegende meerden de eerste groep Rapa Nui aan op deze plek.
Sindsdien zijn steeds meer moai rechtop gezet. Het grootste project was de reconstructie van de 15 moai van Ahu Tongariki, gerealiseerd dankzij subsidie van de Japanse overheid. De rij beelden staan op een prachtige plek, met aan de ene kant op de achtergrond de steile kliffen van het schiereiland Poike en aan de andere kant de oude vulkaan Rano Raraku. Vanachter de moai schijnt een prachtige zonsopkomst te zien te zijn. Wij wilden daar wel getuige van zijn en besloten vroeg uit de veren te gaan en in onze gehuurde oude jeep naar de plek te rijden. Het was mooi, maar door de bewolking zagen we maar een fractie van de kleuren die verschijnen bij heldere hemel.
De meeste moai bevinden zich echter nog steeds in hun omvergeworpen staat. Ze liggen op de grond, vaak met een gebroken nek en hun hoed meters verderop. De indrukwekkendste vond ik de acht gevallen moai genaamd Vaihu.
De omgevallen moai spraken ons misschien nog wel meer aan dan de gereconstrueerde. Dit was ook geval bij de overgroeide tempels Ta Phrom vlakbij het gereconstrueerde een drukbezochte Angkor Wat in Cambodja en de overwoekerde Llactapata tempel tegenover Machu Piccu in Peru. Helaas mochten we op Paaseiland niet dichtbij komen om tussen de oude omgevallen stenen lopen, wat bij de Cambodjaanse en Peruaanse plekken wel was toegestaan. Alle moai, pukau en ahu zijn ruim afgezet. In de krater van Rano Raraku is zelfs een vrij groot gebied met omgevallen maoi helemaal niet meer toegankelijk voor toeristen, omdat te veel mensen op de beelden klommen. Andere gebieden, zoals het schiereiland Poike, zijn afgesloten in verband met erosie. Eeuwen geleden, ten tijde van de eerste vestiging op het eiland, was het eiland bosrijk. Tegenwoordig bestaat het landschap voornamelijk uit graslanden. Op het schiereiland is nu een herbeplantingsproject gestart om de erosie tegen te gaan.
Naast de fascinerende moai, had Paaseiland nog veel meer te bieden. Het landschap bestaat uit felgroene velden, heuvels en oude vulkanen met kratermeren. Het beschermde kratermeer Rano Kau, waar we vanuit het dorpje Hanga Roa heen wandelden, vonden we het meest indrukwekkend. In het meer van de enorme, groene krater leven veel vogels, waaronder een aantal endemische.
Door de geïsoleerde ligging beperkte de diversiteit aan dieren dat oorspronkelijk op het eiland leefde zich tot een aantal zee- en landvogels. De eerste bewoners introduceerden onder meer de kip en de Polynesische rat. Later brachten de Europeanen de Europese rat, honden, katten en paarden. Er leven nu heel veel wilde paarden op het eiland. Verder gedeidt de havik goed. Deze roofvogel werd bewust geïntroduceerd om de rattenopulatie te controleren. Toen we Terevaka, het hoogste punt van het eiland op 507 meter, ‘beklommen’, werden we tot twee keer toe aangevallen door een havik, die waarschijnlijk zijn nest verdedigde toen we te dichtbij kwamen.
De onderwaterfauna rondom het eiland is ook vrij beperkt, maar desalniettemin prachtig. Tijdens het duiken konden we 25 meter ver kijken en zagen we prachtig grote en glinsterende koraalriffen met (een klein aantal) kleurrijke vissen. Op 24 meter diepte ligt een replica van een moai, maar omdat ik mijn duikbrevet niet heb, mag ik niet dieper duiken dan 12 meter. Vanaf het strand hebben we verder een aantal grote karetschildpadden gezien. We hebben onder water overigens geen plastic afval gezien, maar het aanspoelen van microplastic uit andere gebieden schijnt hier wel een probleem te zijn.
Naast wandelen en duiken, hebben we het eiland per quad verkend. Over het algemeen was de kustlijn rotsachtig en ruig en de oceaan vrij wild met hoge golven. Maar het eiland telt ook een aantal mooie zandstranden. Zo reden we langs het eerder genoemde bountystrand Anakena, maar besloten te stoppen bij een kleiner en moeilijker te bereiken strand genaamd Ovahe. We hadden geluk met het weer, want vanaf het moment dat we aankwamen werd de lucht strak blauw, en dit komt niet vaak voor op Paaseiland. Het weer is namelijk erg wisselvallig. Het ene moment is het zonnig en heet; een moment later kan het bewolkt en redelijk fris zijn (maar nooit echt koud). De eerste twee dagen van ons bezoek waaide het erg hard. De bewolking gooide ook roet in het eten tijdens onze poging om sterren te kijken. In theorie is het gebied perfect voor sterrenkijken, want er is weinig ‘lichtvervuiling’, maar een heldere hemel is wel vereist. Ondanks de halve bewolking heb ik wel een prachtige grote vallende ster met een groene waas eromheen gezien.
Verder hebben we tijdens onze verkenning van het eiland een aantal kleine grotten bezocht, die te betreden waren zonder gids. Ana Kakenga, een grot gecreëerd door een lavastroom, eindigde in twee dramatische openingen naar de oceaan. In Ana te Pahu groeiden planten en lag een plas water. Vroeger gebruikten de inwoners dit door de grot gezuiverde water als drinkwater. De ingang was op een ander punt dan de uitgang, dus we konden een leuk stuk door de grot klauteren.
In 1888, drie jaar nadat de laatste moai omvergeworpen was, werd Paaseiland Chileens grondbezit. Chili is weliswaar het dichtsbijzijnste grote land, maar de cultuur is volledig anders. Het is Chileens geworden nadat de koning van de 111 inwoners het Tratado de anexión de la isla-verdrag ondertekende, waarmee de Chileense overheid beloofde de overgebleven inwoners ‘voor altijd’ te beschermen en te ondersteunen in ruil voor het bezit van het eiland. Maar veel beter werd het voor de inwoners niet. Ondanks de belofte verkocht de Chileense een groot deel van het land aan een privaat bedrijf, die het eiland als een schapenkwekerij runde. De inwoners werden gedwongen voor dit bedrijf te werken en mochten het door het bedrijf gestichte dorp Hanga Roa niet zonder toestemming verlaten. Door protesten hiertegen en internationale aandacht werd in 1953 het contract met het bedrijf verbroken. Tegenwoordig beschouwen veel Rapa Nui de Chilenen als een kolonisator. Dit zagen we rondom een groot hotel aan de kust, waar in 2010 een grote demonstratie plaatsvond onder andere tegen de landonteigening en privatisering van het eiland.
Ondanks dat de moai-cultuur ten onderging en het merendeel van de inwoners stierf, hebben de overgebleven inwoners de Polynesische Rapa Nui cultuur van generatie op generatie weten door te geven. Deels komt dit doordat het geïsoleerde gebied weinig invloed heeft gehad van andere landen. De cultuur vertoont overeenkomsten met die van de Maori in Nieuw-Zeeland en de oorspronkelijke bewoners van Hawaï. Samen vormen deze drie gebieden de Polynesische driehoek. Volgens onze gids geloven de Rapa Nui dat alle Polynesiërs afkomstig zij van het gezonken continent Lemuria. Toen dit eiland begon te verdwijnen waren zij genoodzaakt ander land te vinden en kwamen zo onder andere terecht op Paaseiland, Nieuw-Zeeland en Hawaï. Het bestaan van dit continent is nooit wetenschappelijk bevestigd, maar de theorie dat een land heeft bestaan dat door verschuivingen in de aardkorst is gezonken wordt door sommige wetenschappers beschouwd als een reële mogelijkheid.
Om iets mee te krijgen van de Polynesische cultuur, hebben we een dansvoorstelling bijgewoond van het professionele ‘ballet’-gezelschap Kari Kari. Het gezelschap is niet opgezet voor toeristenvermaak, maar om de Rapa Nui-cultuur door te geven aan jongere generaties. De show bestond uit (meer dan) halfnaakte gespierde dansers in rieten rokjes en mooie danseressen. Tweemaal werden mensen uit het publiek het podium op getrokken om mee te ‘dansen’. Wij werden gelukkig overgeslagen.
Na zes nachten hadden we het eiland helemaal verkend en was het tijd om terug te vliegen naar Santiago. Ons bezoek aan Paaseiland was een bijzonder en memorabel deel van onze reis en zeker één van de hoogtepunten. Nu is het eindelijk tijd om het vasteland van Chili goed te gaan verkennen.
You must be logged in to post a comment. Login